Futures và Options là gì? Hướng dẫn dành cho nhà đầu tư mới bắt đầu

Hợp đồng tương lai (Futures) và quyền chọn (Options) là hai công cụ phái sinh phổ biến, đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa rủi ro, đầu cơ và đa dạng hóa danh mục đầu tư. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hai công cụ này, cách hoạt động, điểm khác biệt và cách ứng dụng hiệu quả.

Hợp đồng tương lai (Futures) là gì?

Định nghĩa

Hợp đồng tương lai (Futures Contract) là một thỏa thuận pháp lý tiêu chuẩn giữa hai bên về việc mua hoặc bán một tài sản cơ sở (ví dụ: hàng hóa, cổ phiếu, chỉ số, tiền tệ…) tại một mức giá xác định vào một thời điểm cụ thể trong tương lai.

Khác với hợp đồng kỳ hạn (forward) – vốn giao dịch phi tập trung (OTC), hợp đồng tương lai được niêm yết trên các sàn giao dịch chính thức như CME Group, Euronext hay Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV).

Ví dụ thực tế: Một doanh nghiệp xuất khẩu cà phê ở Việt Nam lo ngại giá cà phê giảm trong tương lai có thể bán hợp đồng tương lai với mức giá cố định. Đến ngày đáo hạn, dù giá cà phê trên thị trường giảm, doanh nghiệp vẫn được hưởng mức giá đã chốt.

Cơ chế hoạt động

Giao dịch mark-to-market mỗi ngày: Lãi/lỗ sẽ được cập nhật hàng ngày dựa trên giá thị trường.
Tài khoản ký quỹ (margin) là bắt buộc để đảm bảo khả năng thanh toán.
Nhà đầu tư có thể đóng vị thế bất kỳ lúc nào trước ngày đáo hạn.

Ưu điểm

Phòng ngừa rủi ro hiệu quả trong chuỗi cung ứng và sản xuất.
Đòn bẩy cao, lợi nhuận có thể vượt xa vốn đầu tư ban đầu.
Tính thanh khoản cao, do hợp đồng được chuẩn hóa và giao dịch tập trung.

Nhược điểm & rủi ro

Rủi ro đòn bẩy: Lỗ có thể vượt quá vốn nếu thị trường đi ngược hướng kỳ vọng.
Yêu cầu theo dõi liên tục và kiểm soát rủi ro tốt.

Quyền chọn (Options) là gì?

Định nghĩa

Quyền chọn (Options) là một hợp đồng tài chính cho phép người mua có quyền nhưng không có nghĩa vụ mua hoặc bán một tài sản cơ sở ở mức giá định sẵn (strike price), vào hoặc trước ngày đáo hạn.

Có hai loại quyền chọn cơ bản:

Call option: Quyền mua tài sản.
Put option: Quyền bán tài sản.

Ví dụ thực tế: Bạn mua quyền chọn mua (call option) cổ phiếu XYZ với giá 100.000 VNĐ, đáo hạn sau 1 tháng. Nếu giá thị trường tăng lên 120.000 VNĐ, bạn có thể mua cổ phiếu rẻ hơn và bán ngay để hưởng lợi nhuận.

Cách thức hoạt động

Người mua quyền chọn trả phí (premium) để có quyền.
Người bán nhận phí nhưng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch nếu người mua sử dụng quyền chọn.
Nếu người mua không thực hiện quyền, quyền chọn hết hạn và người bán giữ lại premium.

Ưu điểm

Giới hạn rủi ro ở mức premium đã trả.
Cho phép tạo ra nhiều chiến lược đầu tư linh hoạt: bảo hiểm danh mục, đầu cơ biến động, thu nhập từ premium…
Có thể sử dụng trong mọi điều kiện thị trường (tăng, giảm, đi ngang).

Nhược điểm

Phí premium có thể cao nếu biến động lớn.
Khó sử dụng hiệu quả nếu không có kiến thức và kinh nghiệm.
Người bán quyền chọn đối mặt với rủi ro không giới hạn nếu không có biện pháp phòng vệ.

Kết luận

Hợp đồng tương lai (Futures) và quyền chọn (Options) là hai công cụ phái sinh quan trọng giúp nhà đầu tư và doanh nghiệp quản lý rủi ro, đầu cơ và tối ưu danh mục đầu tư. Futures phù hợp với những ai sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao để tìm kiếm lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn, trong khi Options linh hoạt hơn và giúp kiểm soát rủi ro với chi phí giới hạn. Việc lựa chọn công cụ nào phụ thuộc vào mục tiêu tài chính, khẩu vị rủi ro và mức độ hiểu biết của từng nhà đầu tư. Hiểu rõ bản chất, cơ chế hoạt động và ứng dụng thực tiễn của mỗi công cụ sẽ là bước đầu tiên quan trọng để bạn đầu tư hiệu quả và bền vững trên thị trường tài chính hiện đại.

Tài liệu tham khảo

CME Group. (n.d.). Fundamentals of options on futures. Retrieved July 14, 2025, from https://www.cmegroup.com/education/whitepapers/fundamentals-of-options-on-futures.html

Investopedia. (2009). Get started with futures. Retrieved July 14, 2025, from https://www.investopedia.com/articles/optioninvestor/09/get-started-with-futures.asp

Investopedia. (n.d.). Options on futures. Retrieved July 14, 2025, from https://www.investopedia.com/terms/o/options-on-futures.asp

Investopedia. (n.d.). Futures contract. Retrieved July 14, 2025, from https://www.investopedia.com/terms/f/futurescontract.asp

Investopedia. (n.d.). Difference between options and futures. Retrieved July 14, 2025, from https://www.investopedia.com/ask/answers/difference-between-options-and-futures/