Bollinger Bands Là Gì? 3 Chiến Lược Giao Dịch Tự Động Hóa Cho Thị Trường Việt Nam
Bollinger Bands Là Gì? 3 Chiến Lược Giao Dịch Tự Động Hóa Cho Thị Trường Việt Nam
Bollinger Bands (BB) không chỉ là một chỉ báo kỹ thuật thông thường. Đây là một công cụ phân tích đa năng, được thiết kế để đo lường đồng thời cả xu hướng và biến động (Volatility) của giá. Đối với nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán Việt Nam, nơi giá cả thường xuyên biến động mạnh và bất ngờ, việc nắm vững Bollinger Bands là một lợi thế cực kỳ lớn.
Nhiều người chỉ sử dụng Bollinger Bands để xác định vùng quá mua/quá bán. Tuy nhiên, nếu áp dụng một cách chiến lược, BB có thể giúp bạn làm chủ ba kịch bản thị trường quan trọng nhất: bắt đáy đảo chiều (Mean Reversion), mua khi điều chỉnh (Buy the Dip), và bắt sóng bùng nổ (Breakout).
Bài viết chuyên sâu này sẽ hướng dẫn bạn ba chiến lược giao dịch sử dụng Bollinger band cho cả cổ phiếu VN30 và phái sinh chỉ số VN30.
3 chiến lược bên dưới là minh chứng cho một hình thức đầu tư mới ở thị trường Việt Nam: giao dịch định lượng và Giao dịch thuật toán (algo trading). Nếu bạn không quen thuộc với 2 thuật ngữ này, hãy tham khảo các bài viết sau: Tổng Quan Quant Trading - Giao dịch định lượng từ A-Z
Còn giờ thì, chúng ta sẽ bắt đầu học về nền tảng của Bollinger band.
1. Hiểu Đúng Về Bollinger Bands Để Xây Chiến Lược Giao Dịch
Trước khi đi sâu vào chiến lược, bạn cần hiểu rõ ba thành phần cốt lõi tạo nên Bollinger Bands.
1.1. Cấu Tạo Của Bollinger Bands
Chỉ báo Bollinger Bands bao gồm ba đường chính, tất cả đều dựa trên giá đóng cửa, được tính toán trên một khung thời gian mặc định là 20 chu kỳ (thường là 20 ngày trên đồ thị khung ngày):
Đường Giữa (Middle Band - MB): Đây là Đường Trung bình Động Đơn giản (Simple Moving Average - SMA) 20 chu kỳ. Đường này đóng vai trò là đường xu hướng ngắn hạn và là giá trị trung bình mà giá có xu hướng quay về (Mean Reversion).
Dải Trên (Upper Band - UB): Được tính bằng Đường Giữa cộng thêm 2 lần Độ lệch chuẩn (2 Standard Deviations - σ) của giá.
Dải Dưới (Lower Band - LB): Được tính bằng Đường Giữa trừ đi 2 lần Độ lệch chuẩn (2 Standard Deviations - σ) của giá.
1.2. Quy Tắc 95% (The Confidence Interval)
John Bollinger, người tạo ra chỉ báo này, thiết lập nó dựa trên lý thuyết thống kê Phân phối Chuẩn. Theo nguyên lý này, khi sử dụng 2 Độ lệch chuẩn, khoảng 95% hành động giá trong quá khứ sẽ nằm gọn bên trong hai dải trên và dưới.
Điều này tạo ra một hàm ý quan trọng:
Giá chạm Dải Trên (UB): Cho thấy giá đang ở mức cực đoan (cực kỳ đắt) và có khả năng cao sẽ bật ngược trở lại Đường Giữa.
Giá chạm Dải Dưới (LB): Cho thấy giá đang ở mức cực đoan (cực kỳ rẻ) và có khả năng cao sẽ bật ngược trở lại Đường Giữa.
Hiểu rõ bản chất này, chúng ta sẽ bắt đầu với chiến lược cơ bản nhất: Bắt Đỉnh/Bắt Đáy Đảo Chiều.
Chiến lược này dựa trên nguyên lý quay về Giá trị Trung bình (Mean Reversion). Nó hoạt động tốt nhất trong các thị trường đi ngang (sideways) hoặc thị trường có biên độ dao động rõ ràng, khi giá có xu hướng bật ngược lại sau khi chạm vào các cực.
1. Cơ Chế Hoạt Động
Khi giá chạm dải ngoài, nó báo hiệu sự biến động và sức ép (mua hoặc bán) đã đạt đến mức cực đoan về mặt thống kê. Nhà giao dịch Bounce-to-Bounce (B2B) sẽ đặt cược rằng lực đẩy cực đoan này sẽ suy yếu và giá sẽ bị kéo ngược lại về đường trung bình giữa (20 SMA). Nếu xu hướng đảo chiều mạnh mẽ, giá thậm chí có thể đi hết mức, chạm dải đối diện.
2. Ứng Dụng Bollinger Band Cho Thị Trường Việt Nam
Thị trường Việt Nam (đặc biệt là các cổ phiếu có tính đầu cơ cao) thường có những cú rũ bỏ (stop-hunt) hoặc tăng tốc giả (fakeout) rất mạnh ra ngoài Bollinger Bands. Do đó, việc xác nhận tín hiệu là cực kỳ quan trọng.
Khung Thời Gian: Nên sử dụng đồ thị ngày (Daily Chart) cho các giao dịch B2B trên cổ phiếu để lọc nhiễu.
Lựa Chọn Cổ Phiếu: Chiến lược này hoạt động tốt nhất trên các cổ phiếu có biến động cao và đã có những cú rơi hoặc tăng mạnh gần đây (Ví dụ: SHI).
3. Điểm Vào Lệnh (Entry) và Xác Nhận
Tín hiệu Mua (Long Entry):
Chạm/Vượt Dải Dưới (Lower Band - LB): Giá chạm hoặc xuyên qua Dải Dưới. Đây là dấu hiệu của sự bán tháo quá mức.
Nến Xác Nhận Đảo Chiều: Phải chờ đợi sự xác nhận. Tín hiệu Mua chỉ được kích hoạt khi xuất hiện một Nến Tăng (Bullish Candle) (nến xanh hoặc trắng) đóng cửa mạnh mẽ, cho thấy lực mua đã quay lại.
Điều chỉnh cho Cổ phiếu Thanh khoản kém: Đối với các mã nhỏ hơn, không chỉ chờ chạm, bạn phải chờ giá đóng cửa của nến xác nhận nằm hẳn bên trong Dải Dưới để chắc chắn rằng áp lực bán cực đoan đã kết thúc.
Mục Tiêu (Target) và Quản Lý Vị Thế
Mục tiêu Trung gian (Intermediate Target): Luôn coi Đường Giữa (20 SMA) là mục tiêu chốt lời đầu tiên. Hãy xem xét chốt lời khoảng 50% vị thế tại điểm này, vì đây là điểm hút giá mạnh nhất và không phải lúc nào giá cũng đi hết hành trình.
Mục tiêu Cuối cùng (Ultimate Target): Dải Trên (Upper Band - UB). Đây là mục tiêu tham vọng, chỉ đạt được khi có một xu hướng phục hồi mạnh mẽ.
Điểm Dừng Lỗ (Exit/Stop-Loss)
Dừng Lỗ Theo Dải: Đặt lệnh dừng lỗ ngay dưới (ví dụ: 1−2%) điểm thấp nhất của nến chạm Dải Dưới.
Dừng Lỗ Theo Cấu trúc Giá (VN Tweak): Thay vì dừng lỗ theo phần trăm cố định, hãy kết hợp với cấu trúc giá cục bộ. Nếu giá đóng cửa dưới Dải Dưới và đồng thời phá vỡ một ngưỡng hỗ trợ (Support) quan trọng gần nhất, hãy thoát lệnh ngay lập tức. Đây là dấu hiệu cho thấy sự đảo chiều không thành công và giá đang bước vào một xu hướng giảm sâu hơn.
Điều kiện Kích hoạt: Giá Đóng cửa ngày hôm nay chạm hoặc xuyên qua Dải Dưới (Lower Band).
Điều kiện Xác nhận: Ngày hôm sau, xuất hiện một Nến Tăng (Bullish Confirmation Candle)
QUY TẮC CHỐT LỜI (TAKE PROFIT):
Mục tiêu 1 (Chốt 50% vị thế): Khi giá chạm hoặc cắt lên Đường Giữa (Middle Band - 10 SMA).
Mục tiêu 2 (Chốt 50% còn lại): Khi giá chạm hoặc vượt Dải Trên (Upper Band).
QUY TẮC DỪNG LỖ (STOP-LOSS/EXIT):
Dừng Lỗ Cơ bản: Đặt Stop-Loss tại mức giá 2% dưới điểm thấp nhất của Nến Kích hoạt (nến chạm Dải Dưới).
Dừng Lỗ Theo Cấu Trúc (Tăng cường): Thoát lệnh nếu giá đóng cửa ngày hôm đó phá vỡ mức giá thấp nhất của 5 chu kỳ giao dịch gần nhất (Local Support Break).
Kết quả:
3. Chiến Lược Bollinger 2: Trend-to-Band (T2B) Bounce Trade (Mua Khi Điều Chỉnh)
Chiến lược này hoàn toàn trái ngược với B2B. Nó hoạt động trong các thị trường có xu hướng mạnh, sử dụng đường giữa (20 SMA) làm mức giá hấp dẫn để mua khi giá điều chỉnh (buy the dip).
Cơ Chế Hoạt Động
Trong một xu hướng tăng giá lành mạnh, giá sẽ luân phiên giữa việc tăng tốc về Dải Trên và điều chỉnh về Đường Giữa (20 SMA). Đường giữa lúc này đóng vai trò là vùng hỗ trợ động (Dynamic Support). Mục tiêu là mua khi giá "bật nảy" trở lại từ Đường Giữa, tiếp tục xu hướng chính.
Ứng Dụng & Điều Chỉnh Cho Thị Trường Việt Nam
Sự biến động của thị trường Việt Nam đòi hỏi phải có một bộ lọc xu hướng mạnh mẽ hơn.
Bộ Lọc Xu Hướng Chính (Trend Filter): Trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch T2B nào, bạn phải xác nhận xu hướng bằng một đường trung bình động dài hạn hơn, ví dụ: SMA 100 ngày hoặc 200 ngày. Chỉ thực hiện lệnh mua nếu giá đang nằm trên cả hai đường trung bình dài hạn này. Điều này giúp tránh việc nhầm lẫn một sự điều chỉnh ngắn hạn (dip) với một sự đảo chiều xu hướng (reversal).
Khung Thời Gian: Chủ yếu là đồ thị ngày để bắt các cú điều chỉnh trong trung hạn.
Điều chỉnh SMA Trung tâm: Nhiều nhà giao dịch chuyên nghiệp Việt Nam đôi khi thay đổi Đường Giữa từ 20 SMA sang 50 SMA để bắt các cú điều chỉnh trung hạn, đáng tin cậy hơn.
Điểm Vào Lệnh (Entry) và Xác Nhận
Tín hiệu Mua (Long Entry):
Tiếp cận Đường Giữa (20 SMA): Giá thoái lui và chạm hoặc tiến gần đến Đường Giữa (20 SMA).
Nến Bật Nảy (Bounce Confirmation): Chờ một nến tăng (Bullish Candle) xuất hiện ngay tại Đường Giữa. Nến này phải đóng cửa mạnh mẽ, xác nhận rằng lực mua đã can thiệp và mức hỗ trợ động đã giữ vững.
Hành động giá: Không nên mua khi giá xuyên qua Đường Giữa quá sâu hoặc đóng cửa dưới nó. Chỉ mua khi có dấu hiệu rõ ràng của sự từ chối giá thấp hơn (ví dụ: một cây nến có bóng dưới dài).
Mục Tiêu (Target) và Quản Lý Vị Thế
Mục tiêu Đầu tiên: Dải Trên (Upper Band - UB). Đây là mục tiêu rõ ràng nhất sau khi giá phục hồi từ Đường Giữa.
Quản lý Vị thế (Trailing Stop): Sau khi giá bật lên và hướng tới Dải Trên, bạn nên sử dụng Đường Giữa (20 SMA) làm điểm dừng lỗ di động (Trailing Stop). Miễn là giá không đóng cửa dưới Đường Giữa, bạn tiếp tục giữ vị thế.
Điểm Dừng Lỗ (Exit/Stop-Loss)
Nguyên tắc Vô hiệu hóa: Thoát lệnh nếu giá phá vỡ và đóng cửa dưới Đường Giữa (20 SMA). Việc đóng cửa dưới Đường Giữa báo hiệu rằng lý do bạn vào lệnh (xu hướng tăng được hỗ trợ) đã bị vô hiệu hóa.
Quản lý Rủi ro trong Nước (VN Risk): Trong thị trường Việt Nam, sự phá vỡ Đường Giữa có thể dẫn đến sự sụt giảm nhanh và sâu. Nên cân nhắc bán 50% vị thế ngay khi giá xuyên qua Đường Giữa và bán 50% còn lại nếu giá phá vỡ cả Dải Dưới (Lower Band), để bảo toàn lợi nhuận.
YÊU CẦU KIỂM THỬ: Kiểm thử chiến lược Bật Nảy Theo Xu hướng (T2B) trên cổ phiếu SSI trong 5 năm gần nhất, sử dụng dữ liệu giá đóng cửa hàng ngày.
THIẾT LẬP CHỈ BÁO VÀ BỘ LỌC:
Bollinger Bands (BB): 20 chu kỳ, 2σ.
Bộ lọc Xu hướng Chính: Đường Trung bình Động Đơn giản SMA 100 ngày.
QUY TẮC MUA VÀO (LONG ENTRY):
Bộ lọc Xu hướng: Chỉ xem xét lệnh Mua khi giá đóng cửa hiện tại nằm trên SMA 100 ngày.
Điều kiện Kích hoạt: Giá chạm hoặc tiến sát Đường Giữa (Middle Band - 20 SMA).
Điều kiện Xác nhận: Xuất hiện một Nến Tăng (Bullish Confirmation Candle), cho thấy sự từ chối giá thấp hơn tại Đường Giữa.
QUY TẮC CHỐT LỜI (TAKE PROFIT):
Mục tiêu: Khi giá chạm hoặc vượt Dải Trên (Upper Band).
Quản lý Vị thế: Sau khi chạm mục tiêu, giữ vị thế và sử dụng Đường Giữa (20 SMA) làm Trailing Stop.
QUY TẮC DỪNG LỖ (STOP-LOSS/EXIT):
Dừng Lỗ Ổn định: Thoát lệnh nếu giá đóng cửa phá vỡ và nằm dưới Đường Giữa (20 SMA).
Quản lý rủi ro Nâng cao: Trong trường hợp xảy ra sự phá vỡ (Breakdown) của 20 SMA, hãy bán 50% vị thế ngay lập tức khi giá đóng cửa dưới 20 SMA, và bán 50% còn lại nếu giá đóng cửa chạm hoặc phá vỡ Dải Dưới (Lower Band).
Kết quả:
4. Chiến Lược Bollinger 3: Bắt Sóng Bùng Nổ
Đây là chiến lược được yêu thích nhất vì nó tìm kiếm những cơ hội có lợi nhuận lớn, xảy ra sau một thời kỳ tích lũy kéo dài. Nó dựa trên nguyên tắc mở rộng biến động (Volatility Expansion).
Cơ Chế Hoạt Động
Sự thu hẹp khoảng cách dải Bollinger (The Squeeze): Khi các Dải Trên và Dưới thu hẹp đáng kể và tiến sát lại Đường Giữa, điều này báo hiệu biến động đang ở mức thấp nhất và giá đang đi ngang (consolidation). Đây chính là "sự tĩnh lặng trước cơn bão".
Bùng nổ (Breakout): Sau giai đoạn Squeeze, thị trường không thể giữ được sự yên tĩnh đó mãi. Biến động sẽ mở rộng trở lại, và giá sẽ bùng nổ mạnh mẽ theo một hướng nhất định (lên hoặc xuống), vượt ra ngoài các dải.
Ứng Dụng & Điều Chỉnh Cho Thị Trường Việt Nam (VN Application & Tweak)
Do tính chất đầu cơ cao, các cú bùng nổ (Breakout) trong nước cần phải được xác nhận mạnh mẽ để tránh bẫy.
Lựa Chọn Tài sản: Chiến lược Squeeze đặc biệt hiệu quả trên Hợp đồng Tương lai Chỉ số VN30 (VN30F1M) hoặc các cổ phiếu vốn hóa lớn (HPG, STB, FPT) sau những giai đoạn tích lũy dài, vì các tài sản này ít bị thao túng bởi tin đồn hơn.
Điều kiện Tích lũy (Squeeze Validity): Squeeze chỉ hợp lệ nếu giá đã đi ngang trong ít nhất 10-15 chu kỳ và nằm hoàn toàn trong các dải hẹp. Điều này cho thấy lực mua/bán đã cân bằng hoàn toàn.
Xác Nhận Khối Lượng (Volume Confirmation): Đây là điều chỉnh bắt buộc cho thị trường Việt Nam. Nến bùng nổ (Breakout Candle) phải đi kèm với sự gia tăng đáng kể về khối lượng (ví dụ: 150% khối lượng giao dịch trung bình). Khối lượng lớn xác nhận sự tham gia của tổ chức và làm giảm nguy cơ phá vỡ giả (False Breakout).
Điểm Vào Lệnh (Entry) và Mục Tiêu
Tín hiệu Vào Lệnh:
Mua (Long Entry): Khi giá phá vỡ và đóng cửa ngoài Dải Trên (UB) với khối lượng cao.
Bán Khống (Short Entry - với VN30F1M): Khi giá phá vỡ và đóng cửa ngoài Dải Dưới (LB) với khối lượng cao.
Mục tiêu (Target):
Chiến lược Squeeze không có mục tiêu cố định. Giá được kỳ vọng sẽ tiếp tục di chuyển theo hướng bùng nổ trong thời gian dài.
Quản lý Vị thế (Walking the Band): Bạn giữ vị thế miễn là giá tiếp tục "đi dọc theo dải" (walk the band), tức là giá luôn giữ sát hoặc nằm ngoài Dải Trên (đối với lệnh mua).
Điểm Dừng Lỗ (Exit/Stop-Loss)
Nguyên tắc Trung bình Động: Điểm dừng lỗ chính là Đường Giữa (10 SMA). Nếu giá quay đầu và đóng cửa dưới 10 SMA (đối với lệnh mua), giao dịch Squeeze đã kết thúc và bạn nên thoát lệnh.
Quản lý rủi ro linh hoạt: Đối với các cổ phiếu có động lượng cực kỳ mạnh, Đường Giữa 10 SMA đôi khi quá chậm. Bạn có thể sử dụng một đường trung bình động nhanh hơn (ví dụ: EMA 9 chu kỳ) hoặc một điểm thấp của 2 nến trước đó để làm điểm dừng lỗ di động linh hoạt hơn.
YÊU CẦU KIỂM THỬ: Kiểm thử chiến lược Squeeze Breakout trên VN30F1M trong 5 năm gần nhất, sử dụng dữ liệu giá đóng cửa và Khối lượng giao dịch hàng ngày.
THIẾT LẬP CHỈ BÁO:
Bollinger Bands (BB): 10 chu kỳ, 2σ.
Đường Trung bình Khối lượng (Avg Volume): 10 chu kỳ.
QUY TẮC XÁC ĐỊNH SQUEEZE:
Tích lũy: Dải Trên và Dải Dưới phải duy trì sự thu hẹp (khoảng cách giữa UB và LB nhỏ hơn giá trị trung bình 100 ngày của khoảng cách đó) và giá phải giao dịch bên trong BB trong ít nhất 5 chu kỳ liên tiếp.
QUY TẮC MUA VÀO (LONG ENTRY):
Điều kiện Kích hoạt: Giá Đóng cửa phá vỡ và nằm ngoài Dải Trên (Upper Band).
Điều kiện Xác nhận Khối lượng: Khối lượng giao dịch của ngày Breakout phải lớn hơn 150% Khối lượng Trung bình 10 chu kỳ.
QUY TẮC CHỐT LỜI (TAKE PROFIT):
Không sử dụng mục tiêu cố định.
Giữ vị thế (Holding): Giữ vị thế miễn là giá tiếp tục "đi dọc theo dải" (walk the band), tức là giá đóng cửa duy trì bên trên Đường Giữa (10 SMA).
QUY TẮC DỪNG LỖ (STOP-LOSS/EXIT):
Dừng Lỗ Cơ bản: Thoát lệnh (Exit) nếu giá đóng cửa phá vỡ và nằm dưới Đường Giữa (10 SMA).
Dừng Lỗ Linh hoạt (Nâng cao): Đối với các xu hướng rất nhanh, sử dụng EMA 9 chu kỳ làm điểm dừng lỗ di động (Trailing Stop). Thoát lệnh nếu giá đóng cửa nằm dưới EMA 9.
Kết quả:
5. Kết Luận: Nắm Vững Bollinger Bands, Nắm Vững Thị Trường
Bollinger Bands là một công cụ phân tích kỹ thuật mạnh mẽ vì nó cung cấp cả thông tin về xu hướng và biến động trong cùng một chỉ báo.
Việc nắm vững ba chiến lược trên — B2B (Đảo chiều), T2B (Tiếp diễn xu hướng), và Squeeze (Bùng nổ) — sẽ trang bị cho bạn một khung giao dịch toàn diện cho hầu hết các điều kiện thị trường. Quan trọng nhất là, hãy luôn nhớ áp dụng các điều chỉnh cho thị trường Việt Nam:
Luôn chờ xác nhận nến (đặc biệt là trong chiến lược B2B).
Sử dụng bộ lọc xu hướng dài hạn (SMA 100/200) cho chiến lược T2B.
Yêu cầu xác nhận khối lượng lớn cho chiến lược Squeeze.
Hiện tại XNO Quant cung cấp sân chơi toàn diện cho các nhà giao dịch định lượng. Nền tảng trang bị API dữ liệu real-time, backtesting và paper trading để thử nghiệm mô hình chuyên nghiệp. Định kỳ hàng quý, chúng tôi sẽ rót vốn đầu tư và trao thưởng cho các mô hình lợi nhuận cao nhất, giúp bạn nâng cao uy tín và cơ hội việc làm. Song song đó, chúng tôi xây dựng cộng đồng Quant & AI Việt Nam - Đầu tư định lượng với các workshop offline hàng thángdo chuyên gia chủ trì. Mọi kiến thức và video workshop đều được chia sẻ công khai trên Fanpage. Hãy trở thành một phần của cộng đồng này để cùng nhau chia sẻ chuyên môn và phát kỹ năng giao dịch định lượng của bạn.
